Psilocybe, a Panaeolus – podobieństwa i różnice mikroskopowe

Choć grzyby psychoaktywne zwykle kojarzy się z gatunkami z rodzaju Psilocybe , to w rzeczywistości właściwości te mogą dotyczyć także innych organizmów z tego królestwa. Przykładem są m.in. te z rodzaju Panaeolus . Jak wypada porównanie Psilocybe vs Panaeolus ? Co je różni? A pod jakimi względami są podobne? Te zagadnienie poruszam w niniejszym artykule. Jeśli chcesz poznać lepiej te intrygujące organizmy – przeczytaj go już teraz.

Grzyby psylocybinowe – najważniejsze cechy

Grzyby psylocybinowe to przede wszystkim te produkujące psylocybinę. Jednakże trzeba mieć na uwadze fakt, że alkaloid ten może być wytwarzany także przez gatunki spoza tego rodzaju. Dlatego dla uproszenia – w tym miejscu opiszę przede wszystkim te, które należą do Psilocybe .

W skali makroskopowej to zwykle grzyby o stożkowatych lub lancetowatych kapeluszach z charakterystycznym umbo na szczycie. Mają gładką powierzchnię i mogą zmieniać kolor w zależności od wilgotności (zwykle w paletach brązów, oliwki po żółcie i ochrę). Ich średnica oscyluje od 0,5 do 2 cm (zazwyczaj). Rosną na smukłych, długich i powyginanych, cienkich trzonach – nierzadko pustych i kruchych. Mają gęste blaszki, które ciemnieją wraz z dojrzewaniem. Zarodniki są ciemnobrązowe, ale mogą wpadać także w fiolety. Owocniki przy uszkodzeniu sinieją ze względu na obecność psylocybiny.

Z cech mikro najważniejsze są kształty zarodników. Zwykle są elipsoidalne, niekiedy owalne albo lekko kanciaste. Mają gładką powierzchnię i dużą porę rostkową, a ich wymiary, różnią się w zależności od gatunku lub odmiany. W przypadku łysiczki lancetowatej mierzą one około 10,5-15 ✕ 6,5-8,5 μm.

Grzyby z rodzaju Panaeolus – co je wyróżnia?

Pod tą nazwą kryją się tzw. kołpaczki. Wśród nich istnieje wiele gatunków o różnym znaczeniu w przyrodzie, ale i… w jadłospisie człowieka. Przykładowo – czernidłak kołpakowaty jest grzybem jadalnym, pod warunkiem że zbiera się młode, całkowicie białe okazy. Niektóre gatunki Panaeolus również wytwarzają psylocybinę i psylocynę, a także inne substancje o właściwościach psychoaktywnych. O tym jednak więcej w dalszej części artykułu.

Kapelusze zwykle mają dzwonkowaty, półkolisty lub stożkowaty kształt o gładkiej, jedwabistej lub matowej powierzchni. Są higrofaniczne, więc ich kolor może się zmieniać w zależności od wilgotności środowiska. Wtedy stają się szare, brązowe lub oliwkowe. Suche mają barwę białawą, kremową lub beżową. Trzony są zwykle proste i smukłe, czasem rozszerzają się u podstawy. Zwykle twarde i jaśniejsze niż kapelusze. W niektórych gatunkach wpadają w kolory rdzy. Uszkodzenia u konkretnych odmian sinieją. Typowe dla tych grzybów są plamiste blaszki – początkowo jasne, a wraz z wiekiem ciemniejące (plamy wtedy stają się wyraźniejsze). Zrzuty mają barwę czarną lub czarnobrązową.

Zarodniki są bardzo charakterystyczne. Ich kształt przypomina cytryny. Mają gładką powierzchnię i mają dużą, ekscentryczną porę rostkową. Występuje duże zróżnicowanie gatunkowe, jeśli chodzi o wielkość „ziarenek”. Przykładowo – u Panaeolus cyanescens mają one wymiary 12-16 ✕ 7-11 μm, a u wspomnianego czernidłaka kołpakowatego – 10-15 ✕ 6-8 μm.

Główne podobieństwa i różnice między grzybami Psilocybe i Panaeolus

Pora na dokonanie czytelnego porównania ich cech makro- i mikroskopowych. Przyjrzyjmy się, jakie mają między sobą różnice gatunkowe grzyby psychoaktywne .

Cechy w skali makro

Dla mało wprawnego oka większość grzybów z obu rodzajów wygląda podobnie. Jednak znawcy wiedzą, jak odróżnić Psilocybe od Panaeolus . Dzięki poniższej tabeli Ty też będziesz mógł łatwiej dostrzec podobieństwa i różnice.

Cecha	Psilocybe	Panaeolus
Kapelusz	Zwykle stożkowaty, dzwonkowaty, zwykle z typowym „umbo”. Higrofaniczna, gładka powierzchnia, zmieniająca kolory od jasnobrązowego do ciemnych odcieni brązu.	Często półkolisty lub dzwonkowaty. Miewa umbo, ale nie jest to regułą. Podobnie, jak Psilocybe, ma powierzchnię higrofaniczną, powierzchnia gładka lub jedwabista.
Trzon	Smukły, cienki i zwykle falisty. W zależności od gatunku twardy albo kruchy. Sinieje na niebiesko przy uszkodzeniu.	Smukły i zwykle gładki. W przypadku niektórych gatunków może sinieć przy uszkodzeniu.
Blaszki	Zrośnięte z trzonem, jasne u młodych owocników, ciemnieją z wiekiem (od fioletowobrązowego do czarnego).	Plamiste blaszki. Zmieniają kolor od szarego do czarnego lub czarnobrązowego.
Zrzut zarodników	Fioletowo-brązowy lub ciemnobrązowy.	Czarny lub czarno-brązowy.

Cechy mikroskopowe

Skoro już wiesz, jakie są podobieństwa i różnice w skali makro między tymi rodzajami grzybów, to czas na porównanie zarodników Psilocybe i Panaeolus .

	Psilocybe	Panaeolus
Zarodniki	Kształt od eliptycznego do owalnego. Cechują się dużym porem rostkowym.	Specyficzny dla rodzaju cytrynowaty kształt, u niektórych gatunków bardziej kanciasty. Gładka powierzchnia z dużym ekscentrycznym porem rostkowym. Pod względem wielkości szeroko zróżnicowane w zależności od gatunku.

Podobieństwa i różnice we właściwościach chemicznych

Przyjrzyjmy się też bliżej temu, jakie są podobieństwa i różnice pod względem chemicznym w przypadku obu rodzajów grzybów. Do rzetelnego porównania przyda się kolejna tabela.

Właściwość chemiczna	Psilocybe	Panaeolus
Główne związki	Przede wszystkim psylocybina i psylocyna. Występuje w niemal wszystkich gatunkach Psilocybe (z nielicznymi wyjątkami).	Psylocybina i psylocyna występuje w wybranych gatunkach (zwłaszcza w P. cyanescens).
Dodatkowe związki	Baeocystyna i norbaeocystyna, zwykle w mniejszych ilościach.	Bogate w baeocystynę i norbaeocystynę. Zawierają też serotoninę i bufoteninę.
Zasobność w alkaloidy	Zróżnicowane, w zależności od gatunku i odmiany.	Niektóre gatunki zawierające psylocybinę i psylocynę (w tym wspomniany P. cynaescens) są zasobniejsze w te alkaloidy niż niektóre grzyby Psilocybe.
Reakcja na uszkodzenia owocnika	Wiele gatunków sinieje na niebiesko, co jest charakterystyczne dla grzybów zawierających psylocybinę.	Sinieją wyłącznie gatunki zawierające psylocybinę.

Co warto o nich wiedzieć? Wskazówki dla mykologów

Na koniec kilka wskazówek dla tych, którzy poświęcają się obserwacji różnych grzybów. Oglądając je w naturze, warto zawsze obserwować warunki, w jakich rosną. To również istotne w zakresie ich identyfikacji, gdyż mogą różnić się siedliskami. W przypadku, gdy oględziny owocników nie dają jasności, z jakim gatunkiem mamy do czynienia, z pomocą mogą przyjść właśnie cechy mikroskopijne w tym wysypy zarodników i ich kształty. To podstawowe cechy ułatwiające rozróżnienie.