Mycelium vs owocnik – co się dzieje wewnątrz kultury grzybni?

Często, gdy mówimy „grzyby”, w domyśle są ich owocniki. Tymczasem termin „grzyb” odnosi się do bardziej złożonego organizmu niż to, co widzimy. Duże znaczenie ma także to, czego zwykle nie widać na powierzchni – grzybnia. Czym ona jest? Jak wygląda relacja między nią a owocnikiem? Na te i inne pytania odpowiadam w niniejszym artykule. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o kulturze grzybni, ale i o grzybach jako takich – zachęcam do lektury!

Czym jest mycelium – z czego się składa i jak działa?

Mycelium , plecha, grzybnia – stosuje się różne nazwy. Zwykle rozwija się ona w głębi podłoża, czasem na powierzchni. W zależności od gatunku jej średnica sięga kilku-kilkunastu metrów, choć są też organizmy, które mają powierzchnię kilku hektarów (sic!). Zdarza się, że mycelium tworzy ryzomorfy, czyli korzeniaste formy, oplatające np. powalone drzewa. Upraszczając – można ją nazwać „ciałem” grzyba.

Strzępki to podstawowy budulec grzybni. To rodzaj komórek o tendencji do mocnego rozgałęziania się i tworzenia sieci. To one wgryzają się w glebę, materię organiczną (w tym np. martwe rośliny), rozkładają je i pobierają z nich potrzebne do wykonywania konkretnych funkcji składniki odżywcze. Mają różną długość, grubość, a także zróżnicowaną strukturę.

A skoro wspomniałem o funkcjach – grzybnia jest niezbędna do tego, aby grzyby przetrwały w danych warunkach. Mycelium pozyskuje z otoczenia składniki odżywcze – przez wspomniany rozkład materii organicznej, z której uwalnia minerały i inne elementy, jakie dostają się do gleby, wzbogacając ją i transportując je między różnymi częściami swojej sieci. Wśród tych składników znajdują się m.in.:

• cukry,
• aminokwasy,
• fosforany,
• woda.

Czym jest owocnik – jak powstaje i dlaczego grzybnia go tworzy?

Każdy organizm, aby przetrwać, musi się rozmnażać. Wśród grzybów przebiega ono płciowo i bezpłciowo. Właśnie do tego potrzebne są jej owocniki. Są wykształcane w momencie, gdy grzybnia wykazuje gotowość do rozmnażania ze względu np. na panujące warunki, tj. odpowiednią wilgotność, temperaturę, dostępność składników odżywczych, dojrzałość grzybni (w tym nagromadzenie rezerw mikroskładników) oraz mechanizmy spustowe – sprzyjające nasłonecznienie, ochłodzenie lub pojawienie się obfitszych opadów atmosferycznych.

Owocniki są zbudowane ze zbitych włókien grzybni (tworzą tzw. tkankę rzekomą). Ich celem jest wytwarzanie zarodników, które umożliwiają efektywniejsze rozmnażanie się grzyba. Mają one różnorodne formy. Kojarzymy je głównie z trzonami i kapeluszami, przy czym w hymenorfach (czyli spodniej części „czapki”) wytwarzane są zarodniki.

Warto wiedzieć, że w zależności od typu grzyba, forma owocnika może się skrajnie różnić. Oprócz więc wyżej wymienionej wyróżniamy także twory:

• kuliste (typowe np. dla purchawek),
• miseczkowate (powszechne wśród grzybów workowych),
• konsolowate (przyrastające do boków pni drzew),
• koralowate,
• maczugowate,
• pałeczkowate.

W skrócie ujmując więc, owocniki są płciową strukturą rozrodczą, która wytwarza zarodniki (tzw. mejospory). Warto wiedzieć przy tym, że jeden owocnik może wyprodukować nawet miliardy zarodników, rozsiewanych po osiągnięciu dojrzałości przez uwalnianie ich. Dzięki temu, że mejospory są bardzo lekkie – łatwo niosą się z wiatrem.

Skomplikowane życie grzybów

Jak można wyciągnąć z powyższych informacji, grzybnia i owocnik grzyba to dwie różne formy jednego organizmu. Pierwsza odpowiada za funkcje wegetatywne i przetrwanie, druga… cóż… jest formą organów płciowych (w bardzo dużym skrócie), zapewniających efektywne rozmnażanie się. Jednakże badania prowadzone na grzybach dostarczają wiele intrygujących informacji na ich temat.

Jeszcze do niedawna wydawało się, że ich podstawową funkcją w przyrodzie jest rozkład martwej materii organicznej, z której same pozyskują składniki odżywcze, ale i dostarczają je roślinom poprzez mikoryzę (rodzaj symbiozy między grzybami, a np. drzewami). Stąd np. pod brzozami często można znaleźć koźlarze babki, a pod dębami, bukami i świerkami – borowiki szlachetne.

Jednak badania prowadzone od około 1990 roku dostarczają innych, intrygujących wiadomości na temat funkcji grzybów. Otóż dzięki temu, że budują rozległe sieci grzybni w glebie, łączą ze sobą różne organizmy, co powoduje nie tylko efektywną wymianę składników odżywczych, ale i… informacji. Często w tym kontekście stosuje się termin Wood Wide Web, co można przetłumaczyć jako „leśny Internet”. Bardziej jednak przypomina to sieć neuronalną, przez którą rośliny i grzyby mogą się komunikować – do tego stopnia, że drzewa są w stanie rozpoznawać swoje siewki. Tą siecią przewodzone są impulsy elektryczne o potencjale 1-4 Hz.

Grzybnia – struktura, którą wciąż poznajemy

Strzępki rosną, rozgałęziają się w różnym tempie, tworzą agregaty (kłębki grzybni) i różnego rodzaju zmiany morfologiczne w odpowiedzi na składniki pożywki. Skomplikowaną naturę grzybów zaś stale poznajemy. Wiemy na pewno, że organizmy te odgrywają ogromną rolę w życiu całego środowiska. Przewodnictwo składników odżywczych, ale i impulsów elektrycznych, sprawia, że mycelium częściej kojarzy się ze strukturą nerwową żywego organizmu, co skłania nas do zmiany myślenia o tym królestwie. Płynna kultura grzybni pozwala w skali mikro badać to, co dzieje się na skalę kilku-kilkunastu hektarów w kontrolowanych warunkach. Takie produkty zaś, do badań mikroskopowych, znajdziesz w ofercie Mykożercy.